Festas de São João em Galícia
Como é a festa de São João na Galícia? Que os irmãos mesmo contem: “As 11 herbas que debes coñecer para elaborar o cacho de San XoánUn dos ritos máis populares da noite de San Xoán é o que xira arredor das herbas de San Xoán. A tradición di que debes saír nos días previos ou no propio día a apañar as herbas para elaborar o coñecido cacho de San Xoán. Unha vez recollidas as herbas, é costume metelas nun recipiente cheo de auga, collida de 7 fontes diferentes, aínda que tamén serve dunha soa, para deixalas durante toda a noite ao aire libre, á luz da lúa e deixando que se empapen do orballo. Nas primeiras horas do día seguinte debes lavar a cara con elas e feito isto, quedarás protexido do mal de ollo durante todo o ano aínda que tamén axuda a curar enfermidades da pel e mesmo a rexuvenecela. En canto ao cacho de San Xoán, moita xente adoita gardalo ate o ano seguinte para queimalo na cacharela. Ademais, o cacho non está exento de cantigas, rimas e ditos populares. A celebración do San Xoán serve como fito para informar das condicións do clima nesta época, facer prognósticos e advertir das dificultades de certos fenómenos meteorolóxicos.
-Ata San Xoán non quites o gabán.
-Maio pardo e San Xoán claro valen máis que os bois e o carro.
-A auga de San Xoán leva o viño e tolle o pan.
-A auga de San Xoán tolle o viño e non dá pan.
-Ata o San Pedro, o viño ten medo.
-Con pan ou sen pan, o que non morra vivirá por San Xoán
-En San Xoán, o tempo aínda pon cara de can.
E a data tamén serve como referencia para o estado doutras viandas. Por exemplo, o salmón, o mel ou a lamprea:
-En abril, o salmón para min, no maio para o criado, no San Xoan para o can.
-O enxame de abril, pra min; o de maio, pra meu amo, i o de San Xoán, pro can
-Lampreas en San Xoán, pra o can.
O dito máis recorrente é o da sardiña e o pan, que nas súas versións máis clásicas di:
-En San Xoán, a sardiña molla o pan;
-En San Xoán a sardiña pinga o pan.
Máis tamén hai outras recomendacións gastronómicas:
-O coello, por San Xoán, e a perdíz por Navidá.
-No San Xoán deixa o touciño e come pan.
O día vale ademais para definir etapas no crecemento dos animais.
-En abril está a loba no cubil, en maio sae co pai ó lado, en San Xoán atrévese co can, en santa Mariña xa colle a cabritiña, en agosto sae co pai ó rostro.
-En abril, cátanos no cubil; en maio, xa son bo gallo; en San Xoán xa lle dou a carreira ó can; en santa Mariña xa vou pola cabritiña; en agosto xa vou co meu pai polo rostro; en Santos xa mato os bois nos campos e en xaneiro xa podo co carneiro.
-En San Xoán, o raposiño come pola súa man.
-Entre marzo e abril sae o cuco do cubil, e entre San Xoán e a sega marcha o cuco para a súa terra.
Pero o marcador máis importante do San Xoán é que chegou o momento ter espantado o demo do traballo, como apuntan estes outros ditos sobre as tarefas no campo, que se volven máis levadeiras:
-En maio, déitome e caio.
-En San Xoán, déitome no chan.
-En San Xoán, a fouce na man,
-Por xuño, onde anda o mozo? Ou está na aberta ou no pozo.
-Polo San Xoán andan coa gaita na man.
-Quen ara no San Xoán, ou está tolo ou non ten pan.
O día propio do San Xoán o mundo desprega ademais o seu manto máxico. A promesa está no abrente, despois da festa da noite. Un romance popular celebra a fortuna da moza que colle a primeira flor, a da auga fría:
“Cal será a meniña, cal, que colla a fror d’auga fría?
Non será dama, nin deuda, que será a princesa Aldina,
a princesa namorada, filla do rei de Galicia.
Non hai outra coma ela, tan feitiña e tan bonita.
c’aqueles seus ollos craros, da color d’auga da ría.
Só ti Aldina serás, quen leve a fror d’auga fría:
Érguete do teu leito nena, ven cara á banda do mar
qu’anque ti soiña veñas tornarás en compañía.”
Esa flor da auga fresca, a máis pura, serve para espantar meigas e meigallos… outra tradición di que o rito que atinxe singularmente ás mozas casadeiras:
“Irás ao abrente do día
a auga fresca catar
da auga do paxariño
que saúde che ha de dar.
Corre, meniña,
vaite lavar
alá na fonte
te has de lavar,
e a fresca auga
desta amañecida
cor da cereixa
che ten que dar.
Se arraiar,
se arraiará
tódalas meigas levará,
se arraiou,
xa arraiou,
tódalas meigas levou.
Peladas eran
peladas serán
tódalas meigas
que andan polo chan.”
Unha versión máis estendida resume o rito:
“Día de San Xoán,
meniña vaite lavar;
pillarás auga de paxaro
antes que o sol raiar.”
O día no solsticio de verán está inzado de elementos purificadores. Lavar a cara en sete fontes ou recibir as sete ondas durante ocabrente son accións con recompensas máxicas. Esta era unha cantiga propia do Val Miñor cando as mozas baixaban a praia esa mañá:
“Ide tomar nove ondas,
antes de que saia o día,
e levaredes convosco
as nove follas de oliva.”
Un pouco máis ao norte, na Lanzada, cuxa beleza resiste aínda á desfeita do turismo masivo, a tradición recolle as propiedades curadoras daquelas augas. As ondas da Lanzada no só axudan á fertilidade das mulleres, senón que ademais espantan ao demo:
“Levei a miña muller
á Lanzada, ás nove ondas;
leveina a desenfeitizar
e botar os demos fóra.”
E mesmo se seguía o rito de varrer na igrexa de Nosa Señora da Lanzada para expulsar do corpo espíritos malignos:
“Unha volta darás
nela has de varrer
tres moedas deixarás
se para o ano queres volver.”
E non só as augas de fontes, ríos ou mares, mesmo o orballo constitúe un elemento purificador. Mollarse na herba, nos prados, até nos campos de centeo… é anovarse.”
https://orgullogalego.gal/ (28/06/2023)