Salomão Rovedo: Um conto, uma história

Literatura & Arte

Mês: junho, 2023

Festas de São João em Galícia

Como é a festa de São João na Galícia? Que os irmãos mesmo contem: “As 11 herbas que debes coñecer para elaborar o cacho de San XoánUn dos ritos máis populares da noite de San Xoán é o que xira arredor das herbas de San Xoán. A tradición di que debes saír nos días previos ou no propio día a apañar as herbas para elaborar o coñecido cacho de San Xoán. Unha vez recollidas as herbas, é costume metelas nun recipiente cheo de auga, collida de 7 fontes diferentes, aínda que tamén serve dunha soa, para deixalas durante toda a noite ao aire libre, á luz da lúa e deixando que se empapen do orballo. Nas primeiras horas do día seguinte debes lavar a cara con elas e feito isto, quedarás protexido do mal de ollo durante todo o ano aínda que tamén axuda a curar enfermidades da pel e mesmo a rexuvenecela. En canto ao cacho de San Xoán, moita xente adoita gardalo ate o ano seguinte para queimalo na cacharela. Ademais, o cacho non está exento de cantigas, rimas e ditos populares. A celebración do San Xoán serve como fito para informar das condicións do clima nesta época, facer prognósticos e advertir das dificultades de certos fenómenos meteorolóxicos.
-Ata San Xoán non quites o gabán.
-Maio pardo e San Xoán claro valen máis que os bois e o carro.
-A auga de San Xoán leva o viño e tolle o pan.
-A auga de San Xoán tolle o viño e non dá pan.
-Ata o San Pedro, o viño ten medo.
-Con pan ou sen pan, o que non morra vivirá por San Xoán
-En San Xoán, o tempo aínda pon cara de can.
E a data tamén serve como referencia para o estado doutras viandas. Por exemplo, o salmón, o mel ou a lamprea:
-En abril, o salmón para min, no maio para o criado, no San Xoan para o can.
-O enxame de abril, pra min; o de maio, pra meu amo, i o de San Xoán, pro can
-Lampreas en San Xoán, pra o can.
O dito máis recorrente é o da sardiña e o pan, que nas súas versións máis clásicas di:
-En San Xoán, a sardiña molla o pan;
-En San Xoán a sardiña pinga o pan.
Máis tamén hai outras recomendacións gastronómicas:
-O coello, por San Xoán, e a perdíz por Navidá.
-No San Xoán deixa o touciño e come pan.
O día vale ademais para definir etapas no crecemento dos animais.
-En abril está a loba no cubil, en maio sae co pai ó lado, en San Xoán atrévese co can, en santa Mariña xa colle a cabritiña, en agosto sae co pai ó rostro.
-En abril, cátanos no cubil; en maio, xa son bo gallo; en San Xoán xa lle dou a carreira ó can; en santa Mariña xa vou pola cabritiña; en agosto xa vou co meu pai polo rostro; en Santos xa mato os bois nos campos e en xaneiro xa podo co carneiro.
-En San Xoán, o raposiño come pola súa man.
-Entre marzo e abril sae o cuco do cubil, e entre San Xoán e a sega marcha o cuco para a súa terra.
Pero o marcador máis importante do San Xoán é que chegou o momento ter espantado o demo do traballo, como apuntan estes outros ditos sobre as tarefas no campo, que se volven máis levadeiras:
-En maio, déitome e caio.
-En San Xoán, déitome no chan.
-En San Xoán, a fouce na man,
-Por xuño, onde anda o mozo? Ou está na aberta ou no pozo.
-Polo San Xoán andan coa gaita na man.
-Quen ara no San Xoán, ou está tolo ou non ten pan.
O día propio do San Xoán o mundo desprega ademais o seu manto máxico. A promesa está no abrente, despois da festa da noite. Un romance popular celebra a fortuna da moza que colle a primeira flor, a da auga fría:
“Cal será a meniña, cal, que colla a fror d’auga fría?
Non será dama, nin deuda, que será a princesa Aldina,
a princesa namorada, filla do rei de Galicia.
Non hai outra coma ela, tan feitiña e tan bonita.
c’aqueles seus ollos craros, da color d’auga da ría.
Só ti Aldina serás, quen leve a fror d’auga fría:
Érguete do teu leito nena, ven cara á banda do mar
qu’anque ti soiña veñas tornarás en compañía.”
Esa flor da auga fresca, a máis pura, serve para espantar meigas e meigallos… outra tradición di que o rito que atinxe singularmente ás mozas casadeiras:
“Irás ao abrente do día
a auga fresca catar
da auga do paxariño
que saúde che ha de dar.
Corre, meniña,
vaite lavar
alá na fonte
te has de lavar,
e a fresca auga
desta amañecida
cor da cereixa
che ten que dar.
Se arraiar,
se arraiará
tódalas meigas levará,
se arraiou,
xa arraiou,
tódalas meigas levou.
Peladas eran
peladas serán
tódalas meigas
que andan polo chan.”
Unha versión máis estendida resume o rito:
“Día de San Xoán,
meniña vaite lavar;
pillarás auga de paxaro
antes que o sol raiar.”
O día no solsticio de verán está inzado de elementos purificadores. Lavar a cara en sete fontes ou recibir as sete ondas durante ocabrente son accións con recompensas máxicas. Esta era unha cantiga propia do Val Miñor cando as mozas baixaban a praia esa mañá:
“Ide tomar nove ondas,
antes de que saia o día,
e levaredes convosco
as nove follas de oliva.”
Un pouco máis ao norte, na Lanzada, cuxa beleza resiste aínda á desfeita do turismo masivo, a tradición recolle as propiedades curadoras daquelas augas. As ondas da Lanzada no só axudan á fertilidade das mulleres, senón que ademais espantan ao demo:
“Levei a miña muller
á Lanzada, ás nove ondas;
leveina a desenfeitizar
e botar os demos fóra.”
E mesmo se seguía o rito de varrer na igrexa de Nosa Señora da Lanzada para expulsar do corpo espíritos malignos:
“Unha volta darás
nela has de varrer
tres moedas deixarás
se para o ano queres volver.”
E non só as augas de fontes, ríos ou mares, mesmo o orballo constitúe un elemento purificador. Mollarse na herba, nos prados, até nos campos de centeo… é anovarse.”
https://orgullogalego.gal/ (28/06/2023)

O fim do dia perfeito

Depois que escrevi o texto sobre o dia perfeito, linkado por Lou Reed, descobri uma versão mais antiga, “A Perfect Day”, canção de Carrie Jacobs-Bond (1910), cujo refrão “o fim de um dia perfeito”, reflete na filosofia hippie, bipolar, o pôr-do-sol a repercutir também o ocaso da vida:
Quando você chega ao fim de um dia perfeito
E fica sentado sozinho com seu pensamento
Enquanto sinos tocam um hino de Natal feito
Pela alegria que o dia trouxe ao momento.
O que você acha que o fim de um dia perfeito
Pode significar para um cansado coração,
Quando o sol se põe com flamejante efeito,
E um querido amigo sofreu a separação?
Foi a memória que pintou este dia perfeito
Com cores que não esmaecem jamais.
Encontraremos, no fim de um dia perfeito,
A alma do amigo que fizemos – em paz.
A canção, típica das melodias da época, romântica, casais dançando agarradinhos, é dogma que trespassa os tempos. A própria Carrie explica: “A história de The End of a Perfect Day foi contada muitas, muitas vezes e de muitas, muitas maneiras, mas a verdade é que é uma história simples. A inspiração veio enquanto eu estava vendo um maravilhoso pôr-do-sol do topo do Monte Rubidoux, em Riverside, Califórnia – local glorioso, famoso por mostrar o nascer do sol na manhã da Páscoa, achado de Frank Miller, do Mission Inn. Estava viajando de carro pelo sul da Califórnia com amantes da natureza, admirando muitas paisagens bonitas, mas a glória deste pôr-do-sol na montanha era a coisa mais linda que eu já tinha visto. Voltei correndo para o Mission Inn para o jantar e, enquanto me vestia, pensei em como expressar agradecimentos a esses amigos de maneira fora do comum e quase imediatamente vieram as palavras para ‘Um dia perfeito’. Eu escrevi com pressa, não tive tempo de mudar uma palavra ou uma frase, peguei os versos e li no jantar, depois guardei na bolsa e logo esqueci. Cerca de três meses depois estava atravessando o Deserto de Mohave, ao luar, com mais alguns amigos amantes da natureza e sem perceber que havia memorizado aquelas palavras, comecei a cantá-las na melodia original. Minha amiga, Sra. Hawks, que se sentou ao meu lado, disse: ‘Carrie, você está compondo outra música?’ ‘Bem – respondi – talvez esteja.’ Fiquei na casa dela naquela noite, mas não fui dormir. E terminei a música inteiramente antes do amanhecer.” Então o que é a vida? O amanhecer, o pôr-do-sol, o luar… para outros, o tabuleiro de xadrez. (27/06/2023).

Vida de menina

Quando me referi às crônicas memoriais de Ceres Costa Fernandes, de imediato fui remetido a Alice Dayrell (Helena Morley, 1880-1970) e seu único livro “Minha vida de menina”, traduzido ao francês, italiano e inglês (por Elisabeth Bishop). O Diário da adolescente não nasceu para ser livro, foi ideia do pai, que notou a riqueza de detalhes e inventividade com que a filha literatizava as narrativas de algo que tinha visto ou ocorrido. Alice/Helena é autora, personagem, figurante, protagonista de fatos e aventuras vividas na Diamantina (MG) do Século 19. O Diário guarda o imaginário urbano, a vida familiar, os conselhos ouvidos, descreve as relações sociais interioranas – por isso virou livro anos depois. As notas, de sinceridade adolescente, repercutem a sociedade da época, o patriarcalismo, o escravagismo, as regras oligárquicas, a educação, a organização familiar, a influência da igreja, as relações de trabalho, a discriminação econômica e social. Tal é a importância da literatura memorial, da qual poucos autores fogem. Alice e Ceres, em processos distintos, escrevem para chegar ao mesmo destino: são narrativas que rebentam as algemas do tempo, álbum para servir à posteridade. Como a própria Ceres Costa Fernandes descreve: “Em matéria de memórias (como nas Histórias oficiais ou não) nunca há a verdade explícita. O que lembramos, vivemos ou imaginamos se mistura com vivências de adulto ou racontos de outras pessoas. Fazemos a nossa verdade, e por que será ela menos verídica se assim for? Mexi mais nas lembranças de uma infância feliz, a vida adulta foi, e é amarga muitas vezes. Deixemo-la para lá. Talvez, deixe um texto para publicar depois que eu morra, que nem Humberto de Campos.” (25/06/2023)

Mel

Temo que esse gato está aprendendo a falar. Agora mesmo está aqui se esfregando a minha perna gritando – meeeel! Ora se vou ceder o meu mel antigripal, com cachaça, canela e limão, só porque um gato pede. Vai te catar! Mel é coisa antiga: “As palavras bondosas são como o mel: doces para o paladar e boas para a saúde”. Salomão, o bíblico, gostava de cantar o mel: “Os teus lábios destilam o mel, noiva minha; mel e leite estão debaixo da tua língua”. A culinária de hoje inclui azeite com mostarda, vinho branco, vinagre de maçã, mel, ervas especiais, azeite e carinho (segredinho da casa). Harmoniza bem com Huummm e o que a imaginação permitir. Vai encarar? Ajuda a saúde das articulações, é anti-inflamatório, melhora a digestão, regula a tireoide, cura o estresse, combate a insônia e melhora a função cerebral. Bom para jogadores de Xadrez e Go. Tem também o molho de mostarda e mel, opção para acompanhar aves, peixes, carnes suínas, bovinas e femininas… O molho é simples: mistura dez colheres de sopa de mostarda, cinco de mel, cinco de azeite de oliva e pimenta malagueta. O mel também está na moda: tem o maiô mel de cacau, a blusa Flor de Mel (?), o tênis Amarelo Mel (leve, confortável, flexível). Tudo na esteira dos Cantares de Salomão: “Favos de mel manam dos teus lábios, minha mulher! Mel e leite estão debaixo das tuas coxas.” Para substituir viagras, a pasta de amendoim com mel, guaraná, canela sassafrás, é ideal. Waly Salomão (1943-2003), de quem celebramos 80 anos de nascimento e 20 anos da morte, escreveu o livro “O mel do melhor”. Eu também já cometi meu pecado melado:
MEL – Salomão Rovedo
Quando a encontrei era só açúcar,
prazer, dança, doce de goiaba e mel.
Um mar de sal e sol para temperar,
vinho branco e, ou, cerveja gelada.
Criação boa à receita de felicidade:
e assim foi o tempo das maresias,
ondas rasteiras, espaços espectrais,
pôres-do-sol. É verdade: o sol se põe?
Sei que estão pensando que vou falar:
Agora tudo é fel (para rimar com mel),
mas que nada, só a distância atrapalha
a convulsão mansa de nossa pele úmida.
Se for possível, continua doce, mel e mel,
bacuri em calda, condimentos picantes,
sorvete de juçara… Já falei dos lábios?
Ara que boca! Ânsia devoradora, ora… (16/06/2023)

Dia perfeito

Este sim foi o dia perfeito, apenas o dia perfeito. Beber cerveja na Quinta da Boavista, então, mais tarde, ir à praia ver o pôr-do-sol e quando escurecer ir para casa. Apenas o dia perfeito, com direito a dar comida aos bichos no zoológico e assistir ao filme Viva México!, comendo pipoca. Ah, foi o dia perfeitão, estou feliz por ter passado esse dia com você. Ora, foi um dia tão perfeito, mesmo que você demorasse a chegar, apenas fiquei esperando, sonhando no dia perfeito. Os problemas todos deixados de lado, passar o dia sozinhos é tão divertido, apenas o domingo perfeito. Você me fez esquecer de mim, imaginei ser outra pessoa, uma pessoa boba. Ah, foi um dia tão perfeito, fico feliz de ter passado esse dia com você. Ah, o domingo perfeito, apenas ficar esperando você. Inventando canções “Você vai colher só o que plantou, você vai plantar só o que colher, você não irá colher só o que brotou, você vai colher a realidade – quem semeia vento, colhe tempestade”. Sim, o dia perfeito, dia sem o gato preto, dia sem o Couto, sem a Amélia. Ninguém dirá que não foi o dia mais que perfeito. Depois que chegamos à praia e nos sentamos juntinhos em silêncio, de vez em quando olhares amorosos, beijos intercalados, carícias explícitas. Na cabeça só a memória do dia perfeito, a vista do mar imperfeito dispersando-se entre a bruma e o horizonte longínquo, muitos navios ancorados ao largo, pranchas de windsurf voando para todas as direções, gaivotas e mergulhões, a garotada correndo, jogando bola, saltos mortais, papagaios na linha, piruetas coloridas. Este sim foi o dia perfeito, apenas o dia perfeito – e mais tarde, quando escurecer, sol escondido no horizonte, ir para casa, fazer amor. PS. Com help de Lou Reed-Perfect Day (11/06/2023)

Juninas

Então junho chegou. Maio deixou todas as mães felizes, com as recordações do dia treze de maio, aqui e na Cova da Iria. Estamos em junho e eu poderia cantar oh! que saudades que tenho da aurora da minha vida, da minha infância querida que os anos não trazem mais – como Casimiro de Abreu – porque as festas juninas eram parte desse pedaço de vida. Eu era um garoto que amava os Beatles e os Rolling Stones, não era belo, mas mesmo assim, havia mil garotas a fim, parou de crescer cabelo na palma da mão, a penugem do bigode escureceu, coisas desse tipo. Agora vejo a na TV as festas juninas de 2023, o migrante bisneto de Virgulino chamando de canjica o meu mingau de milho – o munguzá dos outros – anunciando música sertaneja em vez de forró, coisa tal e qual posso classificar de ignorância ou futurismo. Mudou o festejo junino ou mudei eu? Aonde estará aquela canjica de milho verde, amarelada como o ouro de nossa bandeira, toda coberta com um lençol de canela? Onde acharei uma bandeja de manuê assado em fogão de barro, cuja superfície as cozinheiras deixavam enfarruscar até imitar o couro da onça pintada? Mudou o São João ou mudei eu? E por fim, cadê o urro das ronqueiras, dos pandeirões, dos tambores e matracas? Cadê o Boi? Os brincantes devoravam a carne salpresa assada, com farofa, linguiça, toicinho, aqueciam o espírito com grogues de cachaça e tiquira no gargalo, aqueciam o couro dos tambores no braseiro para recuperar o tom original, o soar seco e ritmado das matracas do Boi da Madredeus acordava a todos na madrugada, quando o cantante pedia licença ao dono da casa para receber a visita do boi. Visita que só acabava sol alto, na chamada para o almoço. Ora… (09/06/2023)